“De volgende generatie populisten zal niet uit clowns bestaan”

De onvrede in de bubbel van de proteststemmer kan Joris Luyendijk wel begrijpen. De kern van de SG-lezing van de journalist, woensdagmiddag in de Blauwe Zaal, bestond dan ook uit een overzicht van gebeurtenissen waarbij de politieke elite een schrijnend gebrek aan competentie of integriteit toonde, zoals de eenwording van Europa, de financiële crisis en de oorlog in Irak. "Pas op: na de clowns komen de echte bruinhemden."

Voor zijn nieuwe boek trad de journalist buiten zijn eigen filterbubbel en ging in gesprek met PVV-stemmers en Brexit-aanhangers. Proteststemmers die iedereen in de Blauwe Zaal zouden scharen onder de door hen gehate 'elite', benadrukte hij meteen aan het begin van zijn verhaal. Met een heel ander beeld van de wereld dan de hoogopgeleide, progressieve medemens uit zijn eigen kring. Het is te eenvoudig om die tegenstelling puur uit de onwetendheid van de ‘boze witte man’ te verklaren, vindt hij.

Wantrouwen

Hoewel hij de huidige generatie populistische leiders, zoals Trump, Le Pen, Wilders en Baudet, onomwonden omschreef als ‘clowns’, hebben de kiezers die op hen stemmen volgens hem namelijk wel degelijk reden om de gevestigde politieke elite te wantrouwen. Van dichtbij zag hij vanuit de Londense City, waarover hij met ‘Dit kan niet waar zijn’ het best verkochte boek van 2015 schreef, hoe de politiek de financiële crisis van 2008 niet alleen niet zag aankomen, maar ook dat er nagenoeg niets is gedaan om herhaling te voorkomen.

Ook hekelde de als antropoloog opgeleide Luyendijk het gemak waarmee in het verleden grote aantallen immigranten uit zeer conservatieve landen in Europa zijn toegelaten met de naïeve gedachte dat die binnen één generatie zouden veranderen in D66-stemmers. Toen hij in 1995 onderzoek deed in Caïro, kwam hij er al achter dat zelfs de studenten in Egypte weinig notie hadden van wat democratie inhield, en dat ze weinig op hadden met gelijke rechten voor vrouwen en homo’s.

Onze leiders hebben zich toen volstrekt incompetent getoond door de nieuwkomers niet keihard in te prenten dat gelijkwaardigheid een fundamenteel principe is in onze maatschappij, stelde Luyendijk. Vervolgens hebben ze het erger gemaakt door de autochtonen in achterstandswijken die zich beklaagden over integratieproblemen eenvoudig weg te zetten als racisten.

Immoreel

Dat er wel wat af te dingen valt op het morele kompas van politieke leiders illustreerde de journalist met het voorbeeld van oud-minister Gerrit Zalm, die als bestuurder bij de “criminele” DSB verantwoordelijk was voor de riskante leningen die deze bank verstrekte, waarna diezelfde Zalm doodleuk de genationaliseerde ABN-AMRO mocht leiden. De elite wordt nooit afgerekend op misstappen, wilde hij maar zeggen, terwijl de kleine man door de overheid meteen keihard wordt aangepakt als hij een foutje maakt in zijn belastingaangifte.

Concrete oplossingen of aanbevelingen voor de 'elite' in de zaal had Luyendijk niet. Wel een waarschuwing: de volgende generatie populisten zal niet bestaan uit clowns. “Dit is pas het begin. In de tweede helft komen de echte bruinhemden.”

Foto | Bart van Overbeeke