Op woensdag 4 mei 2022 was Donald Pagrach, zoon van Joodse onderduikers tijdens WOII, gastspreker bij Studium Generale. Hij besprak hoe het herdenken van slachtoffers en het nadenken over wat de Tweede Wereldoorlog teweeg heeft gebracht ook voor de toekomstige generaties van grote betekenis en waarde kan blijven.
Hieronder lees je zijn voordracht.
Hallo allemaal. Mijn naam is Donald Pagrach, ik woon in Gouda en dat mij gevraagd is hier voor jullie te staan heeft verschillende redenen. Ik zal ze jullie in willekeurige volgorde geven.
Ten eerste ben ik bestuurslid van stichting Gouds Metaheerhuis, een stichting die de herinnering levend houdt aan de 398 Goudse Joden die zijn vermoord in de Tweede Wereldoorlog.
De tweede reden is dat ik een Jood ben, geboren na de oorlog. Ik leef met de herinnering aan ouders die tijdens de oorlog moesten onderduiken en na de oorlog moesten doorleven met de kennis van het verlies van 54 vermoorde familieleden. Het zal jullie niet verbazen dat zij daardoor getraumatiseerd uit die oorlog kwamen.
De derde reden is dat ik de afgelopen 10 jaar op scholen gastcolleges geef aan leerlingen en studenten over die getraumatiseerde herinneringen. Daarin probeer ik de gevolgen van die oorlog zichtbaar te maken, gevolgen die nog generaties nadreunen.
Maar naar mijn mening de belangrijkste reden dat ik hier sta is, dat ik, lerend van de vele gastcolleges die ik heb gegeven, het beeld is verschoven van primair kijken naar wat er in het verleden is gebeurd naar leren van die geschiedenis en van daaruit naar de toekomst kijken.
Ik vertel nog steeds oorlogsverhalen over angst, pijn en het verlies van levens. Maar ik koppel dat aan wat jullie, mijn luisteraars, die op school geleerd hebben wat er tijdens de oorlog is gebeurd, actief in jullie leven gaan doen om te voorkomen dat een ramp als WOII opnieuw gebeurt.
Maar ook, hoe vreemd het ook mag klinken, wijs ik op de goede dingen die ook zijn gebeurd als gevolg van WOII en waar we nog dagelijks mee te maken hebben.
Daarom zal ik in mijn presentatie uitleggen waarom ik van herdenken (verleden), via gedenken (vandaag) wil gaan naar bedenken (toekomst) . Zodat jij in jezelf en in je omgeving kunt bepalen wat je zelf kunt doen om een veiligere wereld te creëren.
Maar eerst geef ik je een korte inkijk in mijn leven, gevolgd door het verhaal van de onderduiktijd van mijn ouders.
Ik ben één van de 6 kinderen die mijn ouders, Max en Lea Pagrach, hadden. Ik ben 75 jaar, heb een dochter en 2 kleinkinderen, een jongen en een meisje.
Opgegroeid in een mooi gezin hebben we allemaal een, gezien de omstandigheden, zeer goede en evenwichtige opvoeding gehad.
In mijn geschiedenisrugzak draag ik de gevolgen van de onderduik van mijn ouders, mijn oma en mijn oom die bijna 3 jaar ondergedoken zaten. Zelfs mijn 2 zussen, 0 en 2 jaar, die tijdens de oorlog zijn geboren, moesten onderduiken.
Ik draag in diezelfde rugzak dat ik niets weet over het leven van mijn vader dat hij vòòr 1945 had omdat zijn hele familie, 52 mensen, vermoord is. U begrijpt vast wel dat het onmogelijk was om daar met hem over te praten. Hij was de enige die de oorlog overleefde en hij heeft nooit begrepen waarom uitgerekend hij de enige overlevende van zijn hele familie moest zijn. Die last droeg hij zijn hele leven met zich mee.
De oorlog was 24/7 in ons huis, maar erover praten was onmogelijk. Onze ouders waren beschadigd en getraumatiseerd, maar allerminst verknipt. Het verdriet was overal voelbaar, maar heeft ons nooit verstrikt. Dat bewaakten ze zorgvuldig. Ze hebben ons opgevoed zonder haat, eerder met een groot besef van goed en kwaad.
Wij, de kinderen wisten dat we Joden waren, maar we hadden geen Joods leven of een Joodse opvoeding. Het werd ver van ons vandaan gehouden omdat, stel je voor dat er weer een oorlog zou beginnen, we weer slachtoffer zouden kunnen worden omdat we Joden waren. Dat is ook de reden dat ik, Donald heet en dat mijn broer en zussen geen Joodse namen hebben maar normale Nederlandse namen zodat je bij een volgende oorlog niet als Jood kunt worden herkend.
Dat mijn ouders de oorlog hebben overleefd, was mogelijk omdat er tijdens de Tweede Wereldoorlog een familie genaamd Batelaan was die hen onderdak verschafte. Zelf hadden zij 7 kinderen en door hun ware en volledige geloof in God waren ze ervan overtuigd dat ze het konden. De zin in de bijbel "Als je het leven van 1 persoon redt, red je de hele mensheid" was hun drijfveer om dit te doen. Ze waren ervan overtuigd dat God hen zou beschermen. En dat deed Hij ook.
Wat is onderduiken?
Stel je voor dat je bijna 3 jaar “met je voeten onder een vreemde tafel” zult moeten zitten zoals mijn vader altijd zei. Dat je je moet aanpassen aan de regels van een heel ander huishouden met andere gewoontes, een heel andere cultuur en een volledig andere geloofsbeleving. Zou jij dat kunnen? Maar mijn ouders hadden geen keus en ook de familie Batelaan paste zich aan de veranderde omstandigheden aan. Hoe ouder ik word, hoe onwaarschijnlijker ik het ga vinden.
Gedurende 3 jaar overleefden ze razzia's, onverwachte bezoekers, gebrek aan voedsel, vermoorde familieleden en vrienden. En misschien is wel het meest onmogelijke dat geen van hun schoolgaande kinderen ooit iets in de klas hebben verteld over het feit dat hun ouders 4 Joden verborgen hielden.
Ik ben geboren in 1946. Elk jaar op 4 mei gingen we naar de dodenherdenking en waren we 2 minuten stil. Dat was traditie. Ik wist niet beter dan dat we dit moesten doen.
Natuurlijk wist ik wat er met mijn ouders en hun familie was gebeurd. Maar omdat we thuis nooit over de oorlog spraken en de documentatie over de oorlog destijds nog verre van compleet was, is de oorlog niet in mijn geheugen geland en geplant. Dat gebeurde pas op veel latere leeftijd.
En nu, nu ik 75 ben, zie ik het nut van alleen herdenken niet meer zoals ik het vroeger zag.
Ik vraag ik me af wat het nut is voor de jonge generaties om de mensen te herdenken die zijn omgekomen in WOII. We herdenken toch ook niet meer de doden van de 80-jarige oorlog?
We moeten veel meer de nadruk gaan leggen op wat WOII ons heeft geleerd, zowel de slechte als de goede kanten.
"Nooit meer Auschwitz" is een lege zin als we het alleen op 4 mei roepen en het voor de rest van het jaar laten voor wat het is. We zouden onze jongeren moeten leren om ze beter te laten nadenken over hun eigen standpunt over geweld en oorlog. En wel op een zodanige manier dat ze de rest van hun leven blijven nadenken over wat er kan gebeuren als ze een verkeerde weg kiezen.
En we zouden in ons onderwijs meer aandacht moeten besteden aan de goede dingen die min of meer een direct gevolg zijn van WOII. Voorbeelden:
- Zouden we meer dan 75 jaar in vrede in Europa hebben gehad als dit alles niet was gebeurd?
- Denk je dat ons vrij zijn, onze vrijheid van meningsuiting eruit nu net zo zou zien als die er voor de oorlog uitzag?
- De EU, 27 landen, het Verenigde Europa, zou het vandaag, al of niet in deze vorm, bestaan als er geen WOII was geweest?
- En hoe zit het met de Verenigde Naties? Het instrument waar landen en organisaties met elkaar in gesprek gaan om conflicten en oorlogen te voorkomen of te beperken. Nog niet perfect, maar het heeft soms geholpen strijd te voorkomen en heeft zeker geholpen bij het de-escaleren bij strijdende partijen.
- Heb je ooit de Verklaring van Universele Rechten van de Mens gelezen? Aangenomen door de AV van de VN op 10 december 1948. Een krachtig mondiaal instrument. Niet altijd zo effectief als we zouden willen, maar wel een hulpmiddel richting wereldvrede en respect voor elkaar.
- En denk je dat er nu een internationaal strafhof zou zijn? Hoe beperkt het ook is, elke criminele dictator in de wereld weet dat hij of zij ooit verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn/haar daden.
- Zou er in 1948 een staat Israël zijn gesticht als er niet 6.000.000 Joden waren vermoord?
Zou dat allemaal zijn gebeurd zonder die verdomde oorlog? En ook in dit tempo? Je komt daar nooit achter, maar niemand zal ontkennen dat het wel heeft "geholpen".
Oorlogsgeweld en strijd gebeurt altijd DOOR mensen TEGEN mensen.
Met name de DOOR mensen TEGEN mensen verdient veel meer, zo niet alle, aandacht, zodat jonge mensen die nu op school zitten zich er meer van bewust worden dat oorlogvoering en misdaden tegen de menselijkheid altijd mensenwerk is geweest en ook altijd zal zijn.
Hoe maken we, liefst het hele jaar door, onze jongeren duidelijk dat ze beseffen dat dit soort rampen altijd beginnen met plagen/pesten? Hoe kunnen we de gevolgen van onrecht, discriminatie en misdaden voor de jongeren blijvend zichtbaar maken?
Misdrijven gepleegd DOOR mensen TEGEN mensen?
Het antwoord is simpel; de uitvoering moeilijk.
Tolereren is niet genoeg. Elkaar accepteren en waarderen is de sleutel. Investeren in elkaar is het antwoord. Het betekent met elkaar praten, van elkaar leren, de ander accepteren en waarderen zoals hij/zij is.
En onthoudt dat jouw vrijheid eindigt waar jij de vrijheid van iemand anders aantast. En die ander bepaalt wanneer zijn/haar vrijheid is aangetast.
Dit blijvend herinneren en er elke dag rekening mee te houden, geeft ons instrumenten om te investeren in een veiligere wereld, met meer vrijheid voor meer mensen met minder oorlog en gevechten.
Daarom is het mijn missie om zo vaak als mogelijk zoveel mogelijk jongeren te vertellen dat het hun verantwoordelijkheid is om die wereld te creëren. Om die wereld te creëren waar respect voor elkaar in elk land de boventoon voert.
Geweld eindigt waar respect begint.
Dank u.