Als Nederlands consul in Litouwen redde ’Mister Radio Philips’ duizenden Joden door hen in 1940 ‘aangepaste’ visa te verstrekken. Daarmee konden ze op het nippertje het land ontvluchten en aan de verschrikkingen van de Duitse bezetter ontkomen. Een heldhaftige daad in een wanhopige tijd. In dit programma gaan we in gesprek met schrijver Jan Brokken over het verhaal van Jan Zwartendijk.
Dit interview is georganiseerd in samenwerking met studentenorganisatie stichting Liberation 040.
In Nederland herdenken we alle oorlogsslachtoffers samen tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei. Op 5 mei vieren wij de bevrijding van Nederland in 1945 en dat we sindsdien in vrijheid leven. Vrijheid die we enerzijds te danken hebben aan de verschillende bevrijdingsoperaties van de geallieerden: zo leidde operatie Market Garden tot de bevrijding van Zuid-Nederland – in Eindhoven jaarlijks gevierd op 18 september. Anderzijds hebben velen hun vrijheid en leven te danken aan de heldendaden die individuele burgers toentertijd verrichtten.
Eén van die moedige burgers is Jan Zwartendijk, in 1940 vestigingsdirecteur van Philips en plaatsvervangend consul in Litouwen. Hij bleek een onmisbare schakel in de vlucht van duizenden Joden, redde méér Joden het leven dan Oskar Schindler, maar werd door de geschiedenis vergeten. Erkenning voor zijn heldendaad ontving hij pas postuum. Jan Brokken, schrijver met een indrukwekkende staat van dienst op non-fictiegebied, dook in het verhaal. De levensgeschiedenissen van Zwartendijk en de andere hoofdrolspelers, en de vluchtverhalen van de gelukkigen die een visum kregen beschrijft hij in zijn veelgeprezen boek De rechtvaardigen (uitgeverij Atlas Contact, 2018 / Engelse vertaling, The Just, 2021*). Het verhaal van Zwartendijk en zijn eigen journalistieke onderzoeksreis bespreekt Jan Brokken in het interviewgesprek.
Schrijver Jan Brokken
Jan Brokken is schrijver van romans, reisverhalen en literaire non-fictie. Hij studeerde aan de School voor Journalistiek in Utrecht en aan het Institut d’Etudes Politiques van de universiteit van Bordeaux in Frankrijk. Jan Brokken begon zijn carrière als journalist voor dagblad Trouw en later voor weekblad Haagse Post. Het werk van schrijver en journalist zijn voor hem altijd verweven. Vier van zijn boeken werden reeds verfilmd, waaronder De droevige kampioen . De volgende verfilming van In het huis van de dichter is in voorbereiding. Voor journalist en auteur Geert Mak is Jan Brokken een van de grootste Nederlandse schrijvers. Maar nog steeds te weinig gelezen. “Qua mediabelangstelling, qua literaire prijzen en qua verkoopcijfers hoort hij in de top vijf thuis.”
*Van De rechtvaardigen verscheen onlangs de Engelse vertaling, The Just, uitgeverij Scribe, UK. De Engelse versie zal binnenkort te koop zijn in de museumshop van het Philips Museum in Eindhoven.
Expositie Visas to freedom
In het Philips Museum te Eindhoven is tot (naar verwachting) eind 2021 de expositie Visas to freedom te zien. Een expositie over Jan Zwartendijk, met ooggetuigenverslagen van overlevenden. Naast foto’s en twee korte films zijn er ook originele documenten en objecten te zien, waaronder de Yad Vashem medaille en een brief van voormalig president Bill Clinton, over de in de V.S. ingestelde Jan Zwartendijk Award.
Liberation 040
Dit interview is georganiseerd in samenwerking met stichting Liberation 040, een studentenorganisatie die sinds enkele jaren rond 18 september het Eindhovense Bevrijdingsfestival Liberation 040. Bekijk hier de aftermovie en foto’s van eerdere edities. In aanloop naar het festival, dat dit jaar op zaterdag 18 september plaatsvindt, worden diverse activiteiten georganiseerd om de kennis en bewustwording over de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding van Eindhoven bij jongeren en studenten te bevorderen. In september is iedereen welkom in het centrum van de stad om samen de vrijheid te vieren.